Fotoğraf 1976 yılının 1 Mayıs mitingine ait. Sınıf mücadelesinin, fabrika işgallerinin, faşizme karşı mücadelenin yaygınlaştığı döneme ait miting ve protesto fotoğrafları toplumsal hafıza oluştururken “ait olduğu” dönemle ilgili çağrışımlarda bulunuyor. “Örgütlenen” emeğin görünür olduğu 1 Mayıslar toplumda dalga dalga etkisini gösteriyor ve artık sistemden hoşnutsuz olan, interneti sansürlenen, sineması yıkılan, kenti yağmalanan, emeği taşerona sunulan, bedeni tahakküm altına alınmak istenenler, yok sayılanlar meydanları dolduruyor. Neoliberalizmin, emek sömürüsünün yanı sıra emeğin yeniden üretim alanlarını piyasalaştırdığı ve kamusal hakları paraladığı dönemde “sınıf” ve “mücadele” yeni bir çizgide hayat buluyor.
1976 yılında çocukların elinde dile gelen, gerçekliğin yazılı haliydi. Dönemin politik havası ‘yetişkinleri’ etkilediği gibi şüphesiz çocukları da etkilemişti. Çocuk korolarının söylediği şarkılar, çocukların sokak oyunları, çocuk edebiyatındaki gelişkenlik bunun kanıtıdır. Bugünün ‘örgütlü’ çocukları meydanlarda yerlerini alsalardı neler yazılı olurdu ellerinde; eğitim haktır-taşeron sistem ölüm demektir-çocuk emeği yok sayılamaz-dindar nesil olmayacağız-örgütlenme özgürlüğümüz engellenemez-çocuk işçilik çocuk oyuncağı değildir…
Suriyeli çocuklar da çarkın içine girdi
Suriye’deki savaş tehdidi nedeniyle ülkemize göç etmek zorunda kalan göçmen çocukların sayısı da gün geçtikçe artmaktadır. 30 Mart 2017 tarihinde yayınlanan resmi rakamlara göre Türkiye’de geçici koruma kapsamında 2 milyon 969 bin 669 Suriyeli bulunmaktadır. Bunların 1 milyon 358 bin 904’ü yani yüzde 45,75’i 18 yaşın altındadır. Suriyeli çocukların 709 bin 526’sı (yüzde 52,22’i) erkek, 649 bin 378’i (yüzde 47,78’i) kız
çocuğudur. Bu çocukların yarıya yakını da eğitim olanaklarından yararlanamadığı için kayıt dışı sektörlerde çalışmaktadır.*
23 Nisan’dan 1 Mayıs’a
23 Nisan günü balonla, bayrakla sevindirilen çocuklardan çok, işçi çocukların gündem olduğu bir “çocuk işçi bayramı” ve erken yaşta evlendirilen, katliamlarda yaşamını yitiren çocukların fotoğraflarından ve yaşlarını belirten sayılardan oluşan uzun listelerin görünür oldu. Çocuk gündemi, 1 Mayıs’a varan bir hafta içinde de eriyip giden, sönümlenen bir hal aldı. Bu doğal sönümlenmeye karşın çocuk emeği sömürüsünün yoğunlaştığı bir dönemde çocuk işçiliği ve çocuk ölümlerinin, çocuk gelinlerin emek mücadelesinin artık ‘zorunlu’ gündemlerinden biri olması gerektiği zorlama gibi görünse de gerçekliğini ispatlar durumda. AKP döneminde hız kazanan taşeron çalışma sisteminin yaygınlaştığını, 4+4+4 eğitim sistemiyle organize sanayi bölgelerinin çocuk emeği cennetine dönüştüğünü söylemek ne fazla iddialı ne de gerçek dışı. 2016 TÜİK verilerine göre çocuk işçilerin % 78’i kayıt dışı çalışmaktadır. 2016 yılında 15-17 yaş arası çocuk işçi sayısı 708 bindir. Bu çocukların 558 bini kayıt dışı çalıştırılırken, 150 bini sigortalıdır. Yani çalışan her 10 çocuktan 8’i kayıt dışıdır.
Çocuk İşçilerin “kaderi” aynı
Çocuk emeğinin sömürüsü aynı zamanda iş kazalarına neden olmakta ve kamu oyunda az bilinen çocuk işçilerin iş kazaları sayıları da gün geçtikçe artmakta; 2011 yılında SGK tarafından aylık bağlanan sakat çocuk işçi sayısı Diyarbakır’da 3 bin 980, Şanlıurfa’da 3 bin 789, Gaziantep’te bin 803, Mardin’de bin 668, Batman’da bin 447, Şırnak’ta bin 142 ve Adıyaman’da ise bin 77 idi. Genellikle kot taşlama işçilerinde görülen Silikozis hastalığı çocuk işçileri de vurdu ve 78 çocuk Silikozis tanısıyla SGK tarafından aylığa bağlandı. Çocuk işçi ölümlerinin de daha sık yaşanmasına sebep olan ağır işlerde çalışma yaşının 18’den 16’ya düşürülmesi, staj sürelerinin 120 günden 150 güne çıkarılması, çocuk işgücüne yönelik talep artışına neden oldu ve piyasanın iştahını kabarttı. Çocuk işçilerin maddi açıdan tatmini ve disipline edilmelerinin yetişkinlerden daha kolay olması işverenleri çocuk işçi çalıştırmaya itmekte. Fakat asıl neden çocukların üretimi durduracak, grev yapacak olanaklarının olmaması, haklarını savunabilecekleri mecralardan yoksun olmaları.
Çocuk işçiliğine karşıyız! Peki örgütlenmeye?
Kalbi soldan ve mücadeleden yana atanların tartışmasız taraf olacakları çocukların çalış(tırıl)masına karşı çıkmak tüm iyi niyetine rağmen yetersiz ve kısmen yanlış temellere oturmakta. Siyasal iktidarların emeğin metalaşması ve güvencesizleşmesine yönelik çıkardığı yasalar eleştirilmeli ve çocukların eğitim haklarından mahrum bırakılarak çalıştırılmasına karşı çıkılmalıdır fakat gözümüzün içine kadar giren gerçekliği de yadsımamalıyız, çocuklar çalışıyor; sanayide(%28), tarımda (%49), hizmet sektöründe(%10,7), ev içi işlerde, sokakta. Çocuk işçiliğe karşı çıkarken var olan çocuk emeğinin haklarının örgütlenmesine dair politikalar üretilmelidir. Bu konuda geçerliliği kanıtlanmış mücadele çizgisi de güvencesizliğe ve taşerona karşı mücadeledir. Çocuk işgücünün örgütlenmesi çocuk işçiliğinin kabul edilmesi değil gerçeği görüp mücadele etme iradesidir.
Çocuk işçiliği hazırlanan raporların dışında vücut bulduğu ve başta emek örgütleri ve sendikalar olmak üzere gündeme alınıp örgütlendiğinde emeğin hakları mücadelesinde çocuk ve genç işçilerin de yerini alacağından şüphe duyulmaz. Bundan yüz yıl önce başkaldırmayı ve mücadeleyi öğrenen* çalışan ve okuyan çocuklar ve gençler bugün de emeğin mücadelesine katılabilir ve örgütlenebilir. Kuşkusuz ülkenin özgün koşullarında kendisini bulacak olan çocuk emeğinin örgütlenmesi, talepleri, sloganlarıyla kendi özgünlüğünde boy verecektir, yeter ki ucuz emek cehennemine karşı mücadelede çocuk işçiliği de değerlendirmeye ve dikkate alınsın.
İngiltere’de 1911 yazında başlayan grevler tüm ülkeye yayılırken, okuyan ve çalışan çocuklar da grevin etkisiyle politik atmosfere girdiler ve protestolar, işgaller, grevler örgütlediler. Grevler tüm hızıyla yayılırken 5 Eylül günü Llanelli’de Bigyn İlkokulu’nda öğretmenin greve çağrı broşürlerini dağıtan çocuğu dövmesi üzerine sınıftaki diğer çocuklar sınıfı ve okulu terk ettiler. Üç haftada 62 ilde büyüyerek sürecek olan mücadelenin de çıkış noktası olan bu olay çocuklar tarafından toplu halde diğer okulların dolaşılması ve çocukların taleplerinin sunulduğu greve destek verme çağrılarıyla sürdü. Ertesi gün Liverpool kentine sıçrayan grevdeki çocukların talepleri şöyle idi:
Dayak cezasının yasaklanması
Yarım gün fazladan tatil verilmesi
Okul başkanlarının yaptığı işin ücretlendirilmesi
Çocukların isyanı Manchester kentine ulaştığında çocuklar militan yürüyüşlerle taleplerini okul müdürlüklerine iletmeye çalıştılar. Defalarca öğretmenler ve idareciler tarafından engellenen çocuklar yürüyüşte kendilerine yönelecek bir zorlamada kullanmak üzere sopalar ve oyuncak silahlar taşıyorlardı. Çocuklar ebeveynlerinin direniş tarzından etkilenmiş hatta sürdürdükleri grevde grev sözcüleri bile seçmişlerdi.
“Çok fazla ödev var, çok dayak yiyoruz”
İşçi grevlerinin yoğun yaşandığı Hull kentinde de çocuklar isyan için hazırdı. Gerekçeleri de genç yetişkinlerin kendilerini zor kullanarak parktan atması idi ve isyan greve dönüştü. Grev haberi aynı gün diğer okullarda da duyuldu ve yüzlerce çocuk greve katılıp sokaklarda şarkılar söyleyerek yürüyüşe geçti hatta bir tanesi bir çöp kovasının üstüne çıkıp tüm çocukların sesi oldu: “çok fazla ödev var” ve “çok dayak yiyoruz”, tarih 13 Eylül idi. Hull’da çocukların okullarda grev ilan etmelerinin ardından yüzlerce çocuk yakınlarındaki diğer okulları ve caddeleri dolaşarak tüm çocukların greve katılması için çağrılar yapıyorlar ve günün sonunda tersane işçilerinin toplandığı meydanda buluşup hep birlikte Humber nehrine yüzmeye gidiyorlardı.
Liverpool’daki birçok okulda grev ilan eden çocuklar sokaklarda pankartlar taşıyıp taleplerini tebeşirlerle duvarlara yazıyorlardı ve okullara gidilmemesini söylüyorlardı. Yürüdükleri yol boyunca camları ve sokak lambalarını kırarak ilerleyen çocuklar grev kırıcıçocukları da sopalarla kovalıyorlardı. Genelde okulda dayağın yasaklanması ve çalışma saatleri ile ilgili olan taleplerden bazıları şöyle idi:
Buharlı ısıtıcılar verilsin
Çalışma yaşında 14 yaş sınırı olsun
Çalışma saatleri kısaltılsın
Patates tatili olsun
Ev ödevi kaldırılsın
Kayışla dövme yasaklansın
Bedava kalem ve silgi verilsin
Kız çocukları da grevlerde ve isyanda aktif rol alıyorlardı. 16 Eylül’de Portsmouth’da yaklaşık 150 kız çocuğunun grevi yaygınlaştırmak için yürüyüş düzenlediği o dönemde tutulan raporlarda yer alıyor.
“8 okul greve gitti 100 okul camı kırıldı”
İngiltere’deki en militan işçi grevlerinin örgütlendiği Dundee’de 14 Eylül Perşembe günü Cowgate okulunda başlayan grev kısa sürede yayıldı ve aynı gün binlerce çocuk sokakları doldurdu. Ertesi günü yayınlanan gazetelerde grev şöyle özetlendi: “8 okul greve gitti 100 okul camı kırıldı”. Çocukları isyana götüren süreç ise yakıcıydı; okulların birçoğu fabrikaların yakınındaydı ve çocuklar haftanın yarısını fabrikalarda tam gün çalışarak geçiriyordu, fabrikada şeflerden okulda öğretmenlerden dayak yiyerek. Dundee’deki çocukların talepleri açık ve netti; dayağın yasaklanması, daha az çalışma, daha fazla tatil ve 14 yaşından küçüklerin çalıştırılmasının yasaklanması. 1500’e yakın çocuğun katıldığı büyük bir yürüyüşle taleplerini dile getiren çocukların dilinde bir şarkı vardı:“Düş peşime, kapıl sen de, gel bizimle ve hiç düşünme, güven sen bize, biliyorum ben nereye gidiyoruz, haydi sen de katıl bize!”
